Na stronach Rządowego Centrum Legislacji powił się projekt kolejnej nowelizacji kodeksu spółek handlowych, tym razem odnoszący się zarazem do krajowych jak i transgranicznych procesów połączeń, podziałów i przekształceń spółek.Inicjatywa aktu prawnego stanowi implementację dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/2121 zmieniającej w odniesieniu do transgranicznego przekształcania, łączenia i podziału spółek dyrektywę (dalej jako „UE”) 2017/1132 w sprawie niektórych aspektów prawa spółek oraz wykonanie wyroku Trybunału Sprawiedliwości UE z 25.10.2017 r., C-106/16.

Brak wyraźnych ram prawnych dla przekształceń i podziałów transgranicznych spółek to zjawisko, które zidentyfikowano w prawie UE jako to, które prowadzi do powstawania barier w korzystaniu ze swobody przedsiębiorczości oraz nieoptymalnej ochrony pracowników, wierzycieli i wspólników mniejszościowych na rynku wewnętrznym. Spółki oraz ich wspólnicy mają bowiem do czynienia z przepisami obowiązującymi w różnych państwach członkowskich, a w konsekwencji z wieloma różnymi formami ochrony, co prowadzi do niepewności prawnej. Wobec powyższego, prawodawca unijny dostrzegł konieczność wdrożenia przepisów ochronnych dla określonych grup podmiotów, które mogą być dotknięte efektami transgranicznych procesów przekształceń spółek. Jednocześnie wskazuje się na obowiązek respektowania unijnej swobody przedsiębiorczości i ułatwienia spółkom utworzonym zgodnie z porządkiem prawnym państw członkowskich UE prowadzenia działalności na rynku wewnętrznym.

Dotychczasowy stan prawny

Zgodnie z zapisami obowiązującego kodeksu spółek handlowych, zharmonizowane przepisy w ramach Unii Europejskiej dotyczą wyłącznie transgranicznych połączeń. Natomiast w ramach krajowych procesów brak jest możliwości szerokiego uczestnictwa w procesach przez spółkę komandytową akcyjną a podział spółek może być dokonany jedynieprzez przeniesienie całego majątku spółki dzielonej na inne spółki za udziały lub akcje spółki przejmującej, które obejmują wspólnicy spółki dzielonej (podział przez przejęcie) lub przez zawiązanie nowych spółek, na które przechodzi cały majątek spółki dzielonej za udziały lub akcje nowych spółek (podział przez zawiązanie nowych spółek). Innymi alternatywnymi sposobami jest podział spółek przez przeniesienie całego majątku spółki dzielonej na istniejącą i na nowo zawiązaną spółkę lub spółki lub przez przeniesienie części majątku spółki dzielonej na istniejącą spółkę lub na spółkę nowo zawiązaną (tzw. podział przez wydzielenie). W ramach podziału przez wydzielenie akcje lub udziały spółki przejmującej lub nowo zawiązanej obejmują wspólnicy lub akcjonariusze spółki dzielonej.

Swoboda przedsiębiorczości w świetle prawa unijnego

Swoboda przedsiębiorczości jest jedną z podstawowych zasad prawa UE, gwarantowaną w Traktacie o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej (dalej jako: „TFUE”). Jest ona przejawem zakazu dyskryminacji ze względu na przynależność państwową.

Zgodnie z art. 49 akapit drugi TFUE w związku z art. 54 TFUE swoboda przedsiębiorczości spółek lub przedsiębiorstw obejmuje, interalia, prawo do ich zakładania i zarządzania nimi na warunkach określonych w ustawodawstwie państwa członkowskiego, w którym znajduje się siedziba spółki. Wykładnia TSUE, wynikająca z szeregu orzeczeń, w tymwydanego w sprawie Polbud, C-106/16 wskazuje, że swoboda przedsiębiorczości obejmuje prawo spółki utworzonej zgodnie z ustawodawstwem jednego z państw członkowskich do przekształcenia się w spółkę lub przedsiębiorstwo podlegającą prawu innego państwa członkowskiego, o ile spełnione są warunki przewidziane w ustawodawstwie tego innego państwa członkowskiego, a w szczególności spełnione są warunki ustanowione przez to ostatnie państwo w celu ustalenia powiązania spółki lub przedsiębiorstwa z jego krajowym porządkiem prawnym. Orzeczenie w sprawie Polbudodbiło się szerokim echem i stanowiło przyczynek dla zmian prawa handlowego zarówno na poziomie ustawodawstwa europejskiego, jak i konieczności wprowadzenia określonych zmian w prawie krajowym.

Pytania prejudycjalne zasadne TSUE

Orzeczenie w sprawie Polbud zapadło na podstawie następującego stanu faktycznego. W 2011 r. walne zgromadzenie wspólników tej spółki postanowiło przenieść jej siedzibę do Luksemburga. Z uchwały tej nie wynikało, że do Luksemburga przeniesiona została również siedziba zarządu Polbudu i miejsce rzeczywistego prowadzenia działalności gospodarczej przez spółkę. Zgodnie z art. 270 pkt 2 KSH skutkiem podjęcia uchwały o przeniesieniu siedziby za granicę powinno być rozwiązaniem spółki. Polbud wystąpił więc do polskiego sądu rejestrowego o jej wykreślenie z Krajowego Rejestru Sądowego. Sąd zwrócił jednak uwagę, że najpierw trzeba przeprowadzić likwidację spółki. Uchwała zgromadzenia wspólników stała się więc podstawą wpisu w KRS o otwarciu likwidacji spółki - procesu długotrwałego i kosztownego.

W 2013 r. siedziba spółki została przeniesiona do Luksemburga. Polbud stał się wówczas spółką prawa księstwa luksemburskiego. Natomiast do polskiego sądu rejestrowego wpłynął wniosek spółki o wykreślenie z KRS. Sąd go oddalił, a spółka zaskarżyła jego postanowienie.

W wyniku kasacji sprawa trafiła do Sądu Najwyższego, który zdecydował się zapytać TSUE, czy swoboda przedsiębiorczości ma zastosowanie do przeniesienia samej statutowej siedziby spółki na terytorium innego państwa członkowskiego Unii w przypadku przekształcenia jej w spółkę prawa tego innego państwa członkowskiego, gdy przeniesieniu nie towarzyszy przeniesienie miejsca jej rzeczywistej siedziby. TSUE zdecydował, że państwo unijne nie może zmuszać spółki do przeprowadzenia likwidacji w przypadku, gdy chce ona dokonać przekształcenia transgranicznego.

Projektowane zmiany

Projektowana nowelizacja przewiduje, że do polskiego porządku prawnego, zarówno w przypadku podziału transgranicznego jak i krajowego wprowadzony zostanie nowy podział zwany przez ustawodawcę podziałem przez wyodrębnienie. Zasadnicza różnica pomiędzy istniejącym dotychczas podziałem przez wydzielenie a nowym podziałem przez wyodrębnienie sprowadza się do tego, że umożliwione zostanie przeniesienie części majątku spółki dzielonej na spółkę przejmującą, która już istnieje albo zostanie zawiązana w wyniku wyodrębnienia za udziały lub akcje tej spółki, które obejmuje spółka dzielona, a nie jak to ma miejsce dotychczas wspólnicy spółki dzielonej.

W dalszej kolejności polski ustawodawca przewidział umożliwienie spółce komandytowo-akcyjnej uczestnictwa w procesach transformacyjnych jako spółka przejmująca lub nowo zawiązana w przypadku połączenia oraz w przypadku podziału jako spółka dzielona. Dotychczas przepisy KSH nie zezwalały spółce komandytowo-akcyjnej na uczestnictwo w procesach połączenia i podziału na szerszą skalę. Dodano także możliwość wyłączenia z opinii biegłego informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa lub innych prawnie chronionych informacji.

Projekt zakłada jednocześnie wprowadzenie nowego typu połączenia spółek. Przepisy uwzględnione w projekcie wprowadzają także połączenie o charakterze uproszczonym, które miałoby zostać przeprowadzone bez przyznawania udziałów lub akcji spółki przejmującej, w sytuacji w gdy jeden wspólnik posiada wszystkie udziały lub akcje łączących się spółek albo wszyscy wspólnicy łączących się spółek posiadają udziały lub akcje w tej samej proporcji we wszystkich łączących się spółkach.

Ocena planowanych zmian

Dotychczas w prawodawstwie Unii Europejskiej zharmonizowane były jedynie przepisy dotyczące połączeń transgranicznych. Brak wspólnych przepisów dotyczących przekształceń i podziałów powodował sytuacje w której prawodawstwa państw członkowskich niekiedy wzajemnie się wykluczały, co utrudniało konkurencyjność przedsiębiorców oraz możliwości wejścia na rynek innego państwa członkowskiego. Wprowadzenie zmian ma na celu realizację swobody przedsiębiorczości. Proces reorganizacji przedsiębiorstw w wymiarze transgranicznym może jednak ulec wydłużeniu (względem terminów planowanych przez UE) z uwagi na konieczność uzyskania zaświadczeń nie tylko od KRS, ale i od organów podatkowych.

W przypadku zmian dotyczących krajowych procesów, zdecydowanie należy pozytywnie ocenić wprowadzenie podziału przez wyodrębnienie, który pozwoli spółkom na reorganizację swojej krajowej działalności z uwzględnieniem sukcesji generalnej składników przedsiębiorstwa, co nie jest możliwe np. w przypadku aportu części przedsiębiorstwa.

Planowany projekt nowelizacji został skierowany do konsultacji publicznych. Ostateczny termin na wdrożenie dyrektywy 2019/2121 to 31 stycznia 2023.